به نقل از «مهر»

تاریخ علم در آموزش عالی جدی تر گرفته شود

تاریخ انتشار: ۱ آذر ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۱۴۲۹۹۳

به گزارش خبرگزاری مهر، حجت الاسلام رضا غلامی، رییس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی و رییس دبیرخانه دائمی جشنواره بین المللی فارابی در نشست تحلیل چهاردهمین جشنواره بین‌المللی فارابی و تجلیل از داوران برتر این جشنواره با اشاره به تاریخ علم و نقش آن در ارزیابی و توسعه علم گفت: در میان برخی از محققان ما به تاریخ علم نگاه تزئینی یا درجه دو وجود دارد در حالی که به نظر می رسد، اشراف نسبی به تاریخ علم در هر رشته‌ای، هم از اقتضائات نقد علمی است، و هم لازمه نظریه‌پردازی و نوآوری علمی است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

وی اضافه کرد: علاوه بر این، اشراف مناسب به تاریخ علم، در دانش علم سنجی نیز مهم و تعیین کننده است. به طور کل، چه در ارزیابی های کلان و چه در ارزیابی های مصداقیِ تحقیقات، اشراف پژوهشگر به تاریخ و نوع ارتباطی که پژوهشگر و پژوهش با تاریخ علم برقرار کرده است، از اهمیت فراوانی برخوردار است. همانطور که می دانید، در طراحی یک تحقیق، تاریخچه تحقیق باید تجزیه و تحلیل شود تا نه فقط پایه و اساس محکمی برای تحقیق پیشنهادی پیدا شود، بلکه شکاف‌های موجود در تحقیقات موجود که هدف پژوهش پیشنهادی چه بسا پُر کردن آن است شناسایی شود.

وی با بیان اینکه انتظار می رود سابقه تحقیق، اصالت و اهمیت تحقیق پیشنهادی را نشان دهد، افزود: در واقع، کشف ادبیات تحقیق که از دل تاریخ علم یا تاریخ یک نظریه علمی ممکن است، می تواند صحیح و دقیق بودن سؤالات یا فرضیه های تحقیق را مشخص کند و نیاز به پروژه تحقیقاتی پیشنهادی را نشان دهد. به همین دلیل، بخش تاریخچه در یک پروپوزال و حتی در خود تحقیق، باید یک نمای کلی، واضح و مختصر از ادبیات موجود و نحوه ارتباط آن با موضوع تحقیق پیشنهادی را ارائه دهد.

وی با تاکید بر اینکه یک محقق در تحقیق خود، باید قادر باشد جایگاه نظریه‌اش را در پازل یا پازل های نظریه‌ها روشن کند، گفت: نگاه‌های محدود و بعضاً انحصارگرایانه به نظریات علمی که به معنای نادیده‌گرفتن خط نظریات متفاوت با نظریه های مورد علاقه، یا موید دیدگاه محقق است، یک تحقیق را از اصالت و به تبع آن، از اثربخشی لازم خارج می کند. آنچه مسلم است، از پژوهشگر انتظار می رود تا در تحقیق خود قادر باشد ضمن التفات به نظریات متفاوت یا مغایر با دیدگاه خود، به پرسش هایی طرح شده درباره تمایزات نظریه خود با نظریه‌های متفاوت، پاسخ دهد.

وی در تشریح دلایل اهمیت تاریخ علم گفت: اول بررسی های ژرف تاریخ علم، به درک ماهیت علم، تمایز علم از شبه علم، به فهم مکانیزم دانش و همچنین کارکردهای عینی آن کمک می کند. دوم مطالعه تاریخ علم، درک فرآیند نظریه‌پردازی‌ها و نوآوری‌های علمی به این‌معنا که تسلط بر تاریخ علم، چشم اندازی قانع کننده از روند شکل گیری نظریات و نوآوری‌های علمی که از آن به اکتشافات علمی نیز می توان تعبیر کرد، ارائه می دهد. به بیان دیگر، وارسی تاریخی فرایند یا فرایندهای نظریه پردازی و نوآوری، محققان را قادر می سازد تا درک کنند که آیا میان نظریه‌ها پیوستگی معناداری وجود دارد یا میان آنها گسست دیده می‌شود.

وی در بیان دلیل سوم افزود: مطالعه تاریخ علم می تواند به طور منحصر به فردی درکی از فرآیندهای گسترده تر و متنوع تر علم ارائه دهد و پیچیدگی های چگونگی تغییر علم را برای محققان مشخص کند. چهارم اینکه درس‌آموزی از شکست ها؛ یعنی واکاوی های تاریخی، شکست ها و ناکامی‌ها و علل و عوامل مستقیم و غیر مستقیم آن را همراه با جزئیات به پژوهشگران می آموزد. در حقیقت، در شکست ها نیز درس های بزرگی نهفته است بطوریکه حتی برخی پیروزی ها در گرو درک عمیق علل و عوامل شکست‌ها حاصل می‌شود.

غلامی در ادامه به ذکر دلیل پنجم پرداخت و افزود: قرار دادن اکتشافات علمی در زمینه؛ به این معنا که موشکافی‌های تاریخی، درک اکتشافات و پیشرفت های علمی در بستر رویدادهای تاریخی گوناگون را میسر می کند. چیزی که نه فقط در فهم حاصل تحقیق بلکه در رمزگشایی از نتایج تحقیق بسیار حیاتی است و حتی برای کارهای تحقیقی جدید، الهام بخش است.

وی ادامه داد: دلیل ششم در اهمیت تاریخ علم آن است که مراجعات تاریخی می تواند به پژوهشگران کمک کند تا تصورات غلط و البته رایج درباره موضوعات علمی را پاک کنند. به بیان دیگر، واقعیت های تاریخی با سطح روایی بالا، می تواند به درک محقق از علم کمک کنند و از علم در دو ساحت علم و عمل، اسطوره زدایی یا ایدئولوژی زدایی کند. دلیل هفتم نیز درک تاثیر علم بر جامعه است، یعنی تاریخ علم از این جهت خیلی مهم است که نه تنها نقشه ای برای ارتباط مسیرهای فعلی تحقیق علمی با گذشته ارائه می دهد بلکه زمینه ای را برای درک تأثیر علم بر جامعه فراهم می‌کند.

غلامی با اشاره به هشتمین دلیل اهمیت تاریخ علم گفت: وارسی های تاریخی اگر مبتنی بر روندپژوهی باشد، فرصت گمانه‌زنی در باب چشم انداز اکتشافات جدید علمی یا آثار اجتماعی آنها در آینده را ارائه می دهد. نهم انکه اشراف بر تاریخ علم پژوهشگران را مستعد ورود به میدان تفکر انتقادی می‌کند. منتقدی که تاریخ علم آشنایی ندارد، همچون یک سرباز بدون سلاح است که با کوچک ترین هجمه یا دفاعی از طرف مقابل نابود یا تسلیم می‌شود.

وی دهمین دلیل را آشنایی با نظریه های نقد شده و باطل شده عنوان کرد و افزود: به این معنا که در طول تاریخ، نظریه‌های فراوانی هستند که نقد یا ابطال شده اند و تنها با مراجعه عمیق به تاریخ علم است که می توان نظریات باطل شده را از نظریات تثبیت شده تشخیص داد و بر روی نظریه‌های باطل بنایی را نساخت.

وی تصریح کرد: یازدهمین و آخرین دلیل آنکه تاریخ علم می تواند واقعیت رشد و تکامل علم را روشن کند. به بیان دیگر، ژرف اندیشی ها در تاریخ علم در کنار به تصویر کشیدن حرکت خطی علم، اختلافات و تناقضات علمی را هم‌ نشان می دهد و به ما می گوید که همه چیز آنطور که تصور می‌شود، یکدست و هماهنگ نیست.

رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی به نهضت دایره المعارف نویسی در غرب و نقش دایره المعارف ها در بسط و نظم دهی به تاریخ علم اشاره کرد و گفت: جریان دایره المعارف نویسی در اروپا و آمریکا با هدف جمع آوری، طبقه بندی و گزارش دهی بسیار حرفه‌ای و دقیق آخرین اندیشه‌ها و یا آخرین دستاوردهای علمی که به نقطه تراکم رسیده بود به راه افتاد. در واقع، دایره المعارف ها این امکان را فراهم کردند که حرکت علمی در جهان ضمن نقد و پشتیبانی همدیگر، حرکت رو به جلویی را در پیش گیرند.

غلامی اضافه کرد: اوج آن در تاریخ و چه امروز، همواره نقش مهمی در توسعه علم ایفا کرده‌اند. بر خلاف برخی تصورات اولیه، اهمیت دایره المعارف ها فقط به جهت آنکه منابعی برای یادگیری هستند نبوده و نیست. یکی از فوائد بسیار مهم دایره المعارف‌ها، ثبت تغییرات علم و فناوری است. به ویژه دایره المعارف های قدیمی‌تر، منبع مفیدی از اطلاعات تاریخی به ویژه برای ثبت تغییرات علم و فناوری هستند. در واقع، آراء و جهان‌نگری یک نسل خاص را می توان در دایره المعارف نویسی آن زمان مشاهده کرد.

رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی افزود: فایده دیگر دایره المعارف ها، نقش منحصربفرد دیگری است که در ارائه فهرست‌هایی بزرگ و دقیق از اتصالات قلمداد بر عهده دارند. این فهرست‌ها، روابط منطقی بین موضوعات را به دقت نشان دهند که تأثیر به‌سزایی در رشد و تکامل علم دارد.

وی میان تاریخ علم و علم سنجی رابطه معناداری را درنظرگرفت و گفت:در واقع، نه فقط علم سنجی در مواردی، تجسم‌بخش تاریخ علم است، بلکه علم سنجی می تواند به مدد تاریخ علم، در شناسایی تأثیرگذارترین نظریه‌ها و حتی اثرگذارترین مقالات، نویسندگان و مجلات در یک زمینه خاص به ما کمک کند. علاوه بر این، علم‌سنجی می تواند با تکیه بر تاریخ علم، در ارزیابی روند تأثیر تحقیق در جامعه و شناسایی نقاط عطف و تحول آفرین در یک زمینه خاص، به ما کمک کند.

وی با تاکید بر اینکه با اهمیتی که برای تاریخ علم می توان قائل شد، جا دارد تاریخ علم در آموزش عالی جدی تر گرفته شود، گفت: در گذشته استادان ما به تاریخ علم بیشتر حساسیت داشتند اما امروز این حساسیت کمتر مشاهده می شود. همچنین در پژوهش نیز در تاریخ علم با عقب ماندگی های جدی روبرو هستیم. یعنی در بعضی رشته ها، خلأها و کاستی های متنابهی در بعضی رشته ها دیده می شود. از طرف دیگر، در طراحی پژوهش تاریخ علم باید خودش را نشان دهد؛ در گذشته، دقت نظر به اشراف محقق بر روی تاریخ داشت بیشتر بود اما الآن احساس می شود، موضوع تاریخ علم در طراحی پژوهش بعضاً تزئینی و تشریفاتی شده است.

رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی در پایان با اشاره به اینکه یکی از لوازم موفقیت داورها، به اشراف داوران به تاریخ علم برمی گردد، گفت: داور اگر به تاریخ مسلط باشد، داوری‌اش به مراتب کیفی تر از داوری است که به تاریخ علم اشراف ندارد. همین موضوع در علم سنجی هم مطرح است. یعنی کامیابی در علم سنجی به ویژه در علوم انسانی، تا حد زیادی در گرو پیوند علم سنجی با تاریخ علم است.

کد خبر 5947257 زهرا سیفی

منبع: مهر

کلیدواژه: حجت الاسلام رضا غلامی ایالات متحده امریکا اروپا تحقیقات علمی وزارت علوم دانشگاه تهران وزارت علوم تحقیقات و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی سازمان امور دانشجویان جشن دانش آموختگی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی دانشگاه صنعتی شریف دانشگاه آزاد اسلامی دانشگاه علوم پزشکی تهران دانشگاه های علوم پزشکی آزمون دکتری تخصصی علی شمسی پور پژوهشگاه مطالعات فرهنگی دایره المعارف ها اجتماعی و تمدنی تاریخ علم تاریخ علم علم سنجی نظریه ها شکست ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۱۴۲۹۹۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

تشکیل هیات امنای واحد برای ستادهای توسعه فناوری‌های اولویت‌دار

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از شورای عالی انقلاب فرهنگی، جلسه ۱۹۸ شورای ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور به ریاست حجت الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار شد.

دکتر ایمان افتخاری، دبیر ستاد علم، فناوری و نوآوری شورای عالی انقلاب فرهنگی، پس از این جلسه در خصوص پیشنهاد تشکیل هیات امنای واحد برای ستادهای توسعه فناوری‌های اولویت‌دار بیان کرد: براساس تأکید رئیس جمهور بر ضرورت وجود هیئت امنای مشترک و متمرکز برای هدایت تمامی ستادهای فناوری با حمایت و پشتیبانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در جلسه شماره ۸۷۳ شورای عالی انقلاب فرهنگی، مقرر شد ماده واحده‌ای در خصوص تشکیل هیات امنای واحد برای ستادهای توسعه فناوری‌های اولویت‌دار تدوین و در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی طرح شود.

وی افزود: معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری به منظور ارتقای عملکرد و بهره‌وری ستادهای توسعه فناوری‌های اولویت‌دار و ایجاد زمینه ساختاری لازم برای رفع چالش‌های اداری و مالی موجود این ستادها ماده واحده پیشنهادی خود را برای تصویب در شورای عالی انقلاب فرهنگی به ستاد علم و فناوری ارسال کرد که پس از بررسی‌های دقیق و کارشناسی در این ستاد، موضوع در این جلسه ارائه شد و با استماع نظرات اعضای شورای ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور مقرر شد در جلسه آتی این شورا در خصوص اعضای این هیات امنا و حوزه وظایف آن جمع‌بندی صورت گیرد.

دبیر شورای ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور در خصوص نهایی‌سازی پیش‌نویس سند ملی توسعه علوم و فناوری‌های کوانتومی بیان کرد: پیشنهاد تدوین سند ملی توسعه فناوری‌های کوانتومی توسط سازمان انرژی اتمی مطرح شد و در جلسه ۱۳۵ شورای ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور مورخ مقرر شد تدوین سند در دستور کار ستاد علم و فناوری قرار گیرد. به منظور مشارکت سایر دستگاه‌ها در تدوین این سند مکاتباتی در این خصوص صورت گرفت و با توجه به تدوین سندهای مختلف بخشی در این خصوص توسط دستگاه‌های مختلف، تمامی این سندها برای تهیه سند واحد و یکپارچه کوانتوم با ابعاد ملی دریافت و مقرر شد بررسی و نهایی‌سازی پیش‌نویس این سند در قالب میز تخصصی تدوین سند کوانتوم انجام گرفته و برای طی فرآیند تصویب در شورای ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور طرح شود.

وی افزود: میز تخصصی تدوین سند کوانتوم پس از برگزاری جلسات متعدد کارشناسی با مشارکت سایر دستگاه‌ها و همکاری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان، اولین پیش‌نویس این سند برای طرح در شورای ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور آماده کرده است. در این جلسه پس از بیان اهمیت برنامه‌ریزی راهبردی در علوم و فناوری‌های کوانتومی و ملزومات توسعه این فناوری، کلیات سند مطرح شد. در جلسات آتی ستاد، در خصوص جزئیات و برخی موارد باقیمانده تصمیم گیری خواهد شد، و امیدواریم طی هفته های آینده بتوانیم به تصویب ‌پیش نویس در ستاد، جهت طرح و تصویب نهایی در شورای عالی انقلاب فرهنگی برسیم.

کد خبر 6094487